Një vendbanim prej rreth 30-40 shtëpish, i ndërtuar me lis, pisha dhe pemë të mëdha dëllinja, dhe shtëpia e afërsisht 400-800 njerëzve, po hedh dritë mbi mënyrën se si shoqëria kaloi nga gjuetar-mbledhës në fermerë. I banuar midis viteve 6200 para Krishtit dhe 4000 para Krishtit dhe i vendosur në Lin të Pogradecit, kjo faqe zbulon sesi njerëzit kanë jetuar rreth 8000 vjet më parë në banesat e liqenit neolitik të njohura si palafite. Një ekspeditë arkeologjike zvicerane-shqiptare ka konfirmuar se vendi është një nga vendbanimet më të vjetra buzë liqenit në Evropë. Është gjithashtu një nga vendet e para ku bujqësia u përhap në Evropë nga Lindja e Afërt, fillimisht përmes Mesdheut dhe më pas drejt veriut në të gjithë kontinentin.
Drejtuesi i projektit, profesor Albert Hafner nga Universiteti i Bernës, shpjegon se kjo nuk do të thotë se vendi ka qenë i banuar vazhdimisht për 2000 vjet. Në vend të kësaj, disa fshatra u ndërtuan në këtë vend me kalimin e kohës.
“Popullsia përdori rreth 300 pemë për të ndërtuar vendbanimin, i cili përbën një pyll të tërë. Qëllimi kryesor i projektit është të kuptojë se si është zhvilluar bujqësia. Shtresat organike në vendet arkeologjike të ligatinave ruajnë materialet shumë më mirë, duke ofruar informacion thelbësor për mënyrën se si bujqësia u përhap në Evropë. Po gjurmojmë një moment kyç në këtë tranzicion,” thotë ai, ndërsa ekipi i tij vazhdon një gërmim nënujor në liqenin e Ohrit pranë Pogradecit.
Hulumtimi financohet nga Bashkimi Evropian në kuadër të projektit EXPLO, i cili synon të eksplorojë dinamikën dhe shkaqet e ndryshimeve parahistorike të përdorimit të tokës në djepin e bujqësisë evropiane.
“Ne e dinim se rajoni kishte potencial të rëndësishëm për kërkime arkeologjike në origjinën e bujqësisë. Në aspektin arkeologjik, ky është një projekt madhor, që përfshin katër profesorë, tre vende, universitetet e Bernës, Oksfordit dhe Selanikut dhe më shumë se 200 njerëz, duke përfshirë arkeologë, zhytës dhe staf mbështetës teknik. Hulumtimi kërkon burime të konsiderueshme – varka, automjete, madje edhe ngritjen e një laboratori – dhe kjo nuk mund të ndodhë pa fonde të mjaftueshme. Projektet e kësaj shkalle janë të mundshme vetëm me grante si këto,” thotë profesori Hafner.
Duke qenë se bregu i liqenit gjatë kohës së neolitit mendohet se ka qenë afër rrugës së sotme, arkeologët kanë gërmuar dy zona në një thellësi 3-4 metra.
“Vendi ka 300 metra gjatësi dhe 200 metra gjerësi, ose rreth 6 hektarë. Sot, një pjesë e kantierit është nën ujë, ndërsa një pjesë është në tokë, ndaj po gërmojmë të dyja zonat”, vëren ai.
Pemët e përdorura për të ndërtuar shtëpitë palafite dhe palisada tani po analizohen për të datuar vendin duke përdorur unazat e tyre.
“Ne përdorëm dy metoda: datimi me karbon dhe dendrokronologjia – një term që rrjedh nga “dendro”, greqishtja për pemët dhe “kronologji”, studimi i kohës. Duke ekzaminuar unazat e pemëve, ne mund të përcaktojmë moshën e sitit. Ne zbuluam dy palisada me një ndryshim 500-vjeçar mes tyre në Lin,” shpjegon profesori Hafner.
Ndërsa datimi me radiokarbon ka një saktësi shekullore, dendrokronologjia është më e saktë, duke përcaktuar potencialisht vite specifike.
Vendbanime të ngjashme në Zvicër tashmë janë pjesë e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, megjithëse janë 2000 vjet më të reja. Profesor Hafner beson se zona e Linit gjithashtu e ka këtë potencial, por sugjeron që, duke qenë se Liqeni i Ohrit është tashmë një sit i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, “do të kishte më shumë kuptim të integrohej ky vend në projektin ekzistues të Trashëgimisë Botërore për liqenin”.
Adrian Anastasi, anëtar i Institutit Shqiptar të Arkeologjisë, ka punuar prej vitesh në zona nënujore si në mjediset detare ashtu edhe ato liqenore. Ai vë në dukje se ata zgjodhën këtë vend në vend të gjashtë të ngjashëm në rajon, sepse ishte i rrezikuar nga gjuetarët e thesarit, por gjetjet e vitit të kaluar tejkaluan pritjet.
“Këtë vit, ne konfirmuam atë që zbuluam vitin e kaluar. Fillimisht menduam se zona ishte 3 hektarë, por tani kemi të dhëna që tregojnë se mbulon 6 hektarë. Ne jemi duke punuar në një plan urbanistik dhe një vizatim të shkallës dhe synojmë t’u përgjigjemi disa pyetjeve, si për shembull pse njerëzit zgjodhën të ndërtonin shtëpi në liqen, gjë që është më sfiduese sesa ndërtimi në tokë. Gjithashtu duam të përcaktojmë nëse planet kanë qenë drejtkëndëshe apo rrethore dhe si kanë qenë të orientuara në raport me liqenin”, thotë Anastasi.
Gjatë gërmimeve janë gjetur edhe qeramika dhe eshtra, ku disa studentë nga Gjermania, Austria, Franca dhe Shqipëria kanë bashkuar forcat, duke bashkuar një ekip evropian për të ruajtur këto gjetje prehistorike në Evropë.
INFORMACION SHTESË
Projekti EXPLO ka marrë financim nga Këshilli Evropian i Kërkimeve (ERC) në kuadër të programit të kërkimit dhe inovacionit Horizon 2020 të Bashkimit Evropian. Ai propozon një qasje të re ndërdisiplinore për të hetuar çështjet kyçe në lidhje me ndërveprimin midis mënyrave të mëparshme të jetës njerëzore, përdorimit të tokës dhe mjedisit më të gjerë përmes një kombinimi unik të qasjeve të modelimit matematikor arkeologjik, biologjik dhe dinamik. Vendet arkeologjike në liqenet e Ballkanit jugor (Greqi, Shqipëri dhe Maqedoninë e Veriut) ofrojnë një mundësi të shkëlqyer për të hetuar arkivat e pasura të ndryshimeve shoqërore dhe mjedisore në djepin e bujqësisë evropiane.
Sedimentet natyrore të liqeneve dhe vendbanimet prehistorike të zhytura në ujë ofrojnë kushte të jashtëzakonshme ruajtjeje dhe njohuri unike holistike në antroposferën, biosferën dhe dinamikën e gjeosferës së kaluar.
Informacioni në vend nga gërmimet do të kombinohet me të dhëna paleomjedisore jashtë vendit nga të njëjtat liqene për të hetuar strategjitë e përshtatjes së kaluar me mjedisin, si dhe efektet e shoqërive të kaluara në mjediset e tyre. Modelet dinamike që integrojnë kontekstet arkeologjike dhe të dhënat paleomjedisore do të hapin mundësinë për të hetuar cenueshmërinë, qëndrueshmërinë, pikat kthese dhe pragjet e ekonomive të lashta agrare, me implikime për sistemet e ardhshme ushqimore nën një klimë që ndryshon me shpejtësi.