Maqo Çomo lindi më 14 mars 1922, në fshatin Hoçisht të Bilishtit (Devoll). Kur ishte 5 vjeç, babai i tij emigroi jashtë vendit, fillimisht në Argjentinë në vitin 1927, më vonë në Amerikë, ku kaloi gjithë jetën.
Maqo nuk ka komunikuar me të atin që nga viti 1939. Shkollën fillore, klasën e 5-të, e kreu në vendlindje, në Hoçisht. I rritur jetim (pa baba), u detyrua të fillonte punën që në moshë të vogël. Kur ishte i mitur, kryente punë të ndryshme, kryesisht si pastor në vendlindje, ndërsa më vonë endej në disa rrethe të vendit, duke kryer punë më të vështira.
Deri në gusht 1936 punoi në dyqanin e Thimi Adhamit; në vitin 1937 punoi si minator qymyrguri në pyllin e Mamurrasit; më pas, në periudhën prill 1938 – prill 1942, punoi në fabrikën e Skënder Pojanit, në Durrës.
Pas këtij viti, Maqo Çomo u emërua punonjës i Kooperativës së Konsumatorit në Durrës. Në vitin 1943 pranohet anëtar i Partisë Komuniste të Shqipërisë. Është aktivizuar në Lëvizjen Nacionalçlirimtare, kryesisht me agjitacion e propagandë, ku i gjejmë edhe fillimet e kësaj veprimtarie, që në gusht të vitit 1941.
Më 24 korrik 1942 Maqo u regjistrua partizan në çetën e Devollit. Për veprimtarinë e tij në Luftën Nacionalçlirimtare është nderuar me “Memorialin e viteve 1942-1943”, me Certifikatë nr. 1154, datë 26.11.1945. Në periudhën 10 gusht 1943-10 janar 1944 ka qenë komisar kompanie në batalionin “Fuat Babani”.
Më 14 janar 1944 caktohet në detyrën e zëvendëskomisarit në batalionin “Fuat Babani” ku qëndroi deri më 16 qershor 1944. Më 16 qershor 1944 emërohet zëvendëskomisar batalioni në Brigadën XV Sulmuese Partizane, ndërsa më 7 nëntor 1944 caktohet në detyrën e komisarit të kësaj Brigade, në Divizionin e Parë Sulmues. Më 24 janar 1945 emërohet në detyrën e anëtarit të seksionit politik në Divizionin III, ku shërbeu deri më 15 mars 1945.
Më pas u emërua dhe punoi shef i “Seksionit Politik”, Divizioni III, ku qëndroi deri më 16 prill 1945. Pas vitit 1945, këmbënguli për t’u arsimuar dhe kreu 3-të të gjimnazit. Nga 16 prilli 1945 deri më 10 prill 1946, Maqo shërbeu si nënkomisar i Divizionit të Mbrojtjes së Popullit.
Për herë të parë u gradua kapiten i klasit të parë, më 27.03.1946, nga ministri i Mbrojtjes Kombëtare, gjeneralkoloneli Enver Hoxha. Në këtë rast është vlerësimi: “Elementi i vjetër në ushtri”. Ai është i sjellshëm me eprorët dhe inferiorët. Ai nuk ka aftësi ushtarake, autoriteti i tij në punën që i është caktuar është i mjaftueshëm. Jeta e tij individuale nuk është e rregullt, për këtë arsye edhe në punë e neglizhon, duke mos i dhënë rëndësinë e duhur. Ai është i zgjuar, i kupton mirë gjërat. Ka mundësi për zhvillim. Atij i mungon vullneti i mirë.”
Në vitin 1946 vlerësohet sërish: “Që në fillim të qëndresës së popullit kundër okupatorit, ka kontribuar në organizimin dhe mobilizimin e masës, është treguar udhëheqës i mirë në luftë. Gjatë gjithë luftës kundër okupatorit, qoftë kundër tradhtarëve, ai qëndroi me armë në dorë dhe nuk bëri kompromis.
Ai e ka udhëhequr departamentin e tij me sukses; ne nuk dimë për ndonjë disfatë të departamentit të tij. Që nga çlirimi i Shqipërisë dhe deri katër muaj më parë, shoku Maqo është shkëputur nga forcat sulmuese, pasi ishte në Divizionin e Mbrojtjes së Popullit, ai nuk ka njohuri për rregulloret ushtarake dhe problemet që dalin në sektorin e tij.
Megjithatë, brenda kësaj kohe që ka në Divizion është përpjekur të orientohet. Ai përfitoi mirë nga kursi i trajnimit të armëve të Divizionit. Ai mundi të përfitonte nga përdorimi i mirë i armëve. Gjatë kësaj kohe që ka komanduar forcat, ai është treguar i gjallë dhe ka marrë vendime të prera dhe nuk është çorientuar. Është një kuadër me përvojë.
Ka sjellje të mirë me eprorët dhe inferiorët. Është e ngritur dhe e qartë politikisht. Ai është një organizator i mirë, nëse do, mund të japë më shumë, veçanërisht nëse do të ishte pak më aktiv dhe i interesuar për të gjitha problemet e sektorit të tij. Ai e meriton punën dhe gradën që ka.”
Në periudhën 10 prill 1946-17 shtator 1946 ishte në detyrën e “instruktorit të kuadrove”, në Divizionin e Mbrojtjes së Popullit. Pas 17 shtatorit 1946 deri më 25 nëntor 1947 ishte në detyrën e “instruktorit të kuadrove” të Divizionit të Pestë të Këmbësorisë në Gjirokastër.
Në qershor të vitit 1947 merr vlerësimin: “Elementi i punës dhe i lidhur me punën, i pëlqen jeta ushtarake dhe për kurset që janë zhvilluar në Divizion, ka shfaqur interes dhe nëse ka pasur mundësi t’i vazhdojë pa mungesa, ai. do të përfitonte shumë. Ai ka kapacitete drejtuese politike, pasi është i pjekur, me përvojë dhe i vjetër në sektorin politik.
Ai di pak për artin ushtarak dhe kjo jo sepse nuk donte të studionte, por për funksionin e tij si pjesëtar i seksionit të Divizionit, detyrohet të qëndrojë në reparte, ndaj mbetet i shkëputur nga përgatitjet luftarake. Ai nuk i njeh shumë mirë armët, ai i njeh më mirë armët e këmbësorisë. Ai është vendimtar në mendimet e tij, i shpejtë në vendimet e tij, në situata kritike orientohet dhe merr vendime të shpejta.
Ai është i interesuar për ngritjen e tij politike, ka përfituar pasi ka marrë pjesë aktive në punën politike. Shkonte vazhdimisht në shkollë dhe doli pothuajse i pari, nga të gjithë oficerët e klasës së tij. Sjelljet e tij janë shumë të mira, me eprorët dhe inferiorët. Ka dashuri për kuadrin, sillet mirë me popullin, është i ashpër dhe lufton kundër armiqve të popullit.
Gjendja e tij shëndetësore është e mirë. Ai është i zoti në organizimin dhe avancimin e sektorit ku ndodhet, ka kapacitet për detyra më të mëdha, është më i përgjegjshëm ndaj sektorit politik. Ai nuk ka shfaqur asnjë shenjë pakënaqësie me gradën dhe pozicionin e tij, megjithëse më parë ka qenë Komisioner Divizioni”.
Më 25 nëntor 1947 emërohet “përgjegjës i seksionit të zyrave të rekrutimit” në Drejtorinë Politike, duke e mbajtur këtë detyrë deri më 30 prill 1948, kur kalon në funksionin e “instruktorit” në Drejtorinë Politike.
Në këtë detyrë qëndroi deri më 13 dhjetor 1948. Më 13 dhjetor 1948 u gradua në detyrën e “komisarit të Divizionit të Mbrojtjes së Popullit “Enver”, por nuk qëndroi gjatë në këtë detyrë, pas 5 shtatorit. Në vitin 1949, u gradua në detyrën “Shef i Degës së Organizatës”, të Drejtorisë Politike të Ushtrisë.
Në shkurt të vitit 1951 emërohet në krye të Degës Politike të Ministrisë së Punëve të Brendshme. Në periudhën 1 mars 1951-30 mars 1952 emërohet në detyrën e zv/ministrit të Punëve të Brendshme, duke qenë njëkohësisht edhe Drejtor i Përgjithshëm i Policisë Popullore.
Në dhjetor 1951 dënohet nga Mehmet Shehu, me; vërejtje serioze me shënim në biografi, “për sjellje të keqe morale të papajtueshme me funksionin e ndihmës ministrit të Punëve të Brendshme dhe si anëtar partie”. Më 30 mars 1952 ka vlerësimin: “I lindur më 1922, në fshatin Hoçisht të rrethit të Korçës, rrjedh nga një klasë e varfër fshatare…!
Klasën e 5-të e kreu në fshatin e tij. Babai i tij ndodhet në Amerikë, si punëtor, i arratisur që në vitin 1927. Mori pjesë aktive në Luftën Nacionalçlirimtare, që nga gushti 1941, në Durrës, duke shpërndarë trakte nën drejtimin e shokut Ndoc Mazi. U bë anëtar partie më 7 mars 1943.
U inkuadrua në Ushtrinë Nacionalçlirimtare në korrik 1943, në çetën e Devollit, vullnetarisht. Duke pasur këto përgjegjësi gjatë Luftës… e cituar më lart në këtë biografi, tani Ndihmës Ministër i Punëve të Brendshme.
Është nderuar me medalje dhe urdhra, ndër të cilët:
- “Medalja e Çlirimit”,
- “Medalja Përkujtimore”,
- “Medalja Ylli Partizan i Klasit III”,
- “Medalja Ylli Partizan i Klasit II”,
- “Urdhri i Trimërisë”,
- “Medalja e Trimërisë”
- “Urdhri i Shërbimit Ushtarak”,
- “Urdhri i Flamurit”.
- Në vitet 1952-1953 mban detyrën “Ministër i Kontrollit të Shtetit”.
Në vitin 1953 lirohet nga detyra e mësipërme dhe emërohet “Zëvendësministër i tubimeve”. Më 20 korrik 1954 emërohet ministër i Bujqësisë, detyrë të cilën e mbajti deri më 11 janar 1960. (Të dhënat e sipërcituara për Maqo Çomon, janë nxjerrë nga Arkivi i Ministrisë së Brendshme, “Maqo Çomo” Dosja e Stafit).
Në vitin 1955 u martua me Liri Belishovën, duke u ndarë nga bashkëshortja Parka, me të cilën pati vajzat Tatiana dhe Mira. Duket se martesa e dytë i solli atij konsolidim në postin e mëparshëm dhe një karrierë më të mirë politike. Në periudhën 1954-1961 zgjidhet deputet i Kuvendit Popullor. Më 1 nëntor 1960 lirohet nga plenumi i KQ të PPSH-së.
Me dekretin nr. 3173, datë 1.9.1960 “Për ndryshimin e qeverisë”, gazeta “Zëri i Popullit” shpallte: “1- Maqo Çomo të shkarkohet nga detyra e ministrit të Bujqësisë, për paaftësi në zbatimin e detyrave të ngarkuara. ndaj tij. 2 – Peti Shamblli emërohet ministër i Bujqësisë”. Lirimi i tij nga detyra ishte i ngjashëm me dënimin politik të gruas së tij, Liri Belishova.
Duke kujtuar këtë ngjarje, bashkëshortja e tij, zonja Liri Belishova, pas vitit 1990 tha: “Fillimisht më dërguan të punoja drejtoreshë në shkollën 7-vjeçare ‘Hasan Vogli’, në Tiranë. Pastaj e përjashtuan edhe burrin tim nga Komiteti Qendror dhe e hoqën ministër të Bujqësisë, gjoja jo për arsye politike, por për ‘paaftësi’!
Na hoqën familjen nga Tirana, më 9 nëntor 1960 na dërguan në fermën “Muzo Asqeriu”, afër Gjirokastrës. Unë si kryemësues dhe ai si drejtor i fermës. Aty na përjashtuan nga Partia pas dy muajsh e ca dhe na internuan në Kuç të Vlorës. Nga Kuçi na kanë çuar në Progonat, e kanë marrë dhe e kanë çuar në Zvrnec dhe unë kam jetuar 10 vjet. Pas 10 vitesh më shpërngulën në Cërrik, ku qëndrova 21 vjet”.
Sipas dokumenteve të asaj kohe, rezulton se Maqo Çomo është emëruar drejtor i Ndërmarrjes Bujqësore në Goranxi të Gjirokastrës dhe prej këtu për një vit është internuar në Kuç e më pas në Progonat. Në vitet 1962-1967 internohet në kampin e Zvrnecit, në Vlorë, duke e ndarë nga familja. Aty gjeti; Gjin Markun, Bardhyl Belishova, Kasem Trebeshina, Foto Proka, Kadri Hoxha, Zef Malaj, Pëllumb Dishnica, Iliaz Ahmet, Filip Jakova, Agron Çoratin, Xhavit Qesjen, Xhaferr Vokshin, Spiro Gjokë, Kristo Budo etj.
Disa prej tyre i kishte më vonë edhe gjatë vuajtjes së dënimit, në burgun e Burrelit. Në vitin 1967, i konsideruar i rrezikshëm për regjimin, arrestohet dhe dënohet me 20 vjet burg nga regjimi komunist (1967-1987). Ai kaloi një jetë të vështirë në burg, por nuk u nënshtrua.
Dënimi i Maqos u solli fëmijëve të tij vuajtje dhe stres
Vajza e tij, Drita, u sëmur rëndë dhe ndërroi jetë në lulëzimin e rinisë së saj, kur duhej të kishte shijuar jetën, rininë, kur mbaronte shkollën e mesme (Në kohën kur u shtrua në Spitalin Onkologjik, në Tiranë, ajo shkroi kujtime të dhimbshme, nga ditari i babait të saj, Maqon i pathyeshëm, si ky shënim i dhimbshëm:
“E martë 13.02.1979. Dje ishim me mamin, babin dhe dajën. Ne u njoftuam të shtunën. Të dielën shkova në Elbasan, për të blerë ushqime, u nisa me autobusin e mëngjesit dhe u ktheva me orën 11.30. Nuk shkova fare nga daja. Pjesën e kohës së lirë e kaloja në bibliotekë. U nisëm për në Burrel me ‘Gaz’, në orën 6 të mëngjesit. Na shoqëruan dy çanta. Rruga ishte e gjatë dhe e mërzitshme.
Ishte mbytje, mami u mor me makinë dhe breshëri. Dhe po përpiqesha të kujtoja ato gjëra që kisha dashur t’u tregoja atyre gjatë gjithë kësaj kohe. Po, na lejuan të takoheshim vetëm me dajën për 10 minuta dhe me babin gjysmë ore. Kjo na u komunikua në momentin e fundit, ishte diçka e papritur dhe opinionet ishin krejtësisht të shpërndara. Gjithçka që thamë, më dukej se nuk ishte ajo që duhej. Sikur na e humbnin kohën kot.
Minutat kaluan shpejt, shumë shpejt dhe në fund më linte përshtypja se nuk kishim folur asgjë, as nuk ishim puthur mjaftueshëm. Pastaj u ndjeva si një fëmijë që i premtuan një lodër dhe e gënjyen. Përsëri, një rrugë e gjatë dhe e lodhshme. Një interval i shkurtër midis dy lodhjeve të gjata e të gjata. Ky është babai në jetën time. Babai im i mirë, i fortë.
Tani çdo gjë më duket e huaj, e pakuptimtë, gati qesharake. Njerëz në rrugë, fëmijë që luajnë, autobusë punëtorësh, djem që pinë cigare dhe dalin me vajza. Gazetat, fjalët…! Dhe babai im atje. Për 18 vjet rresht. Babai im. Ti thua do kalojne ditet dhe une do kthehem ne jeten time te zakonshme?! Në shqetësimet e mia të vogla, boshe, në vuajtjet e mia qesharake. Ka momente kur më vjen turp nga vetja.”)
Pas daljes nga burgu, në vitin 1987, Maqo u bashkua me familjen në Cërrik, ku qëndroi në internim për katër vjet, deri në vitin 1991. Në qershor 1995, në Gjykatën Kushtetuese u zhvillua një gjyq me dyer të hapura, çështja nr. 8. Akti, me objekt: Të shpallë antikushtetues ligjin nr. 7748, datë 29.7.1993, “Për statusin e ish-të dënuarve dhe të përndjekurve politikë, nga sistemi komunist”, si dhe në veçanti; “Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 454”, datë 12.09.1994, “Për kriteret e përcaktimit të personave të nomenklaturës së lartë komuniste, për shkak të statusit të ish-të dënuarve dhe të përndjekurve politikë”.
Gjykata rrëzoi padinë dhe nuk i dha të drejtën Maqo Çoma. Lodhja e 30 viteve në burgje e internime, larg familjes së jetës së lirë, goditjet tronditëse të stresit dhe zhgënjimit të paimagjinueshëm, shpirti i helmuar si vrer, shuan të pamposhturin Maqo Çoma në moshën 76-vjeçare. Ata që kanë njohur i riu Maqo mos hezitoni të shprehni konsiderata për ish-të dashurin simpatik, me sytë magjepsës bojë qielli, me shtat elegant, mbi 1.80 m i gjatë dhe i dashur për të gjithë. Më 23 janar 1998 i mbyllën sytë përgjithmonë, në Tiranë.
Një mik i familjes Çomo, duke treguar përvojën e njohjes së Maqos dhe Lirisë, kur shkonin për një vizitë ngushëllimi për të vdekurit, e portretizonte bukur Maqo Çomon: “…Isha 10 apo 11 vjeç, kur gjyshja ime ishte e lumtur kur erdhi. në shtëpinë tonë më në fund, për drekë, në Pogradec, kushëriri i saj i parë, Maqo Çomo. Ai ishte me gruan e tij, Liri Berishova. Situata në shtëpi ishte pothuajse ceremoniale, por edhe shumë emocionale. Nuk dija asgjë, studiova si fëmijë. Gjyshi sapo kishte vdekur, pasi kishte votuar për herë të fundit, dhe për herë të parë lirisht, Partinë Demokratike.
Vizita e atyre të dyve ishte në përkujtim të tij. Maqo kishte bërë 30 vite burg, gruaja dhe fëmijët kishin kaluar një ferr të vërtetë. Drita, vajza e tyre 23-vjeçare, kishte vdekur e vetme, e ëma kishte marrë aq shumë sa nuk mund të përshkruhen, dhe ende nuk mund të dal nga kujtesa ime Maqo Çomo, plak, i bukur, dinjitoz, fisnik, i zhytur në mendime, e heshtur dhe kaq e dashur për gjyshen. Diçka e kishte mbajtur gjallë dhe të kthjellët: Vetëdija se nuk ishte vetëm…! Por u shpërbë, 3 vjet më vonë, në vitet ’90, ndonëse kishte mbijetuar 30 vjet rresht në burgjet e regjimit më të egër të kafshëve, ndoshta në të gjithë botën”!/